پنبه وابستگی به واردات زده می‌شود؟

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد به نقل از ایران؛پنبه با کاربردهای وسیع در صنعت، یکی از مهم‌ترین محصولات کشاورزی در جهان است و در برخی از کشورها به این محصول لقب طلای سفید را داده‌اند. تولید و کشت پنبه همواره از فعالیت‌های با اهمیت در این عرصه به شمار می‌رود و با توجه به اهمیت محصول پنبه در تولید پوشاک و البسه، نقش تعیین کننده آن در توسعه صنعت نساجی نیز غیر قابل انکار است. متأسفانه به رغم اهمیت پنبه، میزان تولید این محصول در دهه‌های اخیر در کشور با کاهش همراه بوده است و همین امر باعث شده ایران به یک واردکننده تبدیل شود. کشور در گذشته و در برخی سال‌ها صادرکننده  پنبه هم بوده است، اما از سال ۱۳۸۰ سیر نزولی کشت پنبه آغاز شد. به همین علت هم وزارت جهاد کشاورزی طرح خودکفایی در تولید پنبه را از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۴۰۴ در دستور کار خود قرار داد.
طبق برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته از دوسال گذشته، سیر نزولی تولید پنبه متوقف شده و در مسیر صعودی نیز قرار گرفته است. وزارت جهاد کشاورزی در دولت سیزدهم چشم‌انداز خودکفایی در تولید پنبه را از اولویت‌های خود اعلام کرده و بر این هدف مصمم است. به همین منظور از سال گذشته تولید پنبه به طور گسترده‌تری آغاز شده و نسبت تولید به واردات افزایش یافته است.
اسماعیل قادری فر مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در روزهای اخیر از آغاز کشت قراردادی پنبه در سال‌جاری خبر داده است. اجرای کشت قراردادی راه حلی مناسب برای پایداری تولید محصولات کشاورزی است و پشتیبانی‌هایی مانند اعطای بذر، سم، کود و ارائه مساعده و آموزش‌های ترویجی و انتقال تکنولوژی به کشاورز می‌شود. برآیند این قرارداد در نهایت عملکرد در واحد سطح را افزایش می‌دهد و کشاورز دغدغه‌ای برای خرید محصول نخواهد داشت.
در حال حاضر پنبه در سطح ۱۸ استان کشت می‌شود، اما کشت عمده این محصول مربوط به استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گلستان، فارس و اردبیل است ولی در حال حاضر کشت پنبه در مناطق جدیدی از استان‌های ایلام، لرستان، سیستان و بلوچستان و مناطق گرمسیر استان‌ کرمانشاه آغاز شده است.
طبق گفته ولی‌الله وثوقی معاون فنی و اجرایی اتحادیه تعاونی‌های کشاورزی پنبه و دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی، با تداوم حمایت از پنبه کاران، دستیابی به خودکفایی در پنبه و بی‌نیاز شدن کشور از واردات تا سه سال دیگر تحقق پیدا خواهد کرد. بی‌نیازی از واردات می‌تواند پیش درآمدی برای رسیدن به خوداتکایی در تولید طلای سفید را هم در سالهای آتی برای کشور به ارمغان بیاورد.

افزایش سطح زیر کشت در سال‌های اخیر
کشت پنبه در دهه ۵۰ شمسی به طور گسترده‌ای انجام می‌گرفت و به۳۵۰ هزار هکتار زمین می‌رسید، اما بتدریج سیر نزولی تولید این محصول آغاز شد و حتی به ۴۰ هزار تن هم کاهش یافت. در دهه ۸۰ سطح زیر کشت به ۳۲۰ هزار هکتار و ۶۰۰ هزار تن رسید، اما این رقم در دهه ۷۰ به ۹۵ هزار هکتار با تولید ۱۶۰ هزار تن کاهش یافت.
در سالهای بعد و بتدریج سطح زیرکشت پنبه افزایش پیدا کرد. در سال ۱۳۹۸، سطح زیر کشت به ۹۹ هزار هکتار رسید و در سال بعد به حدود ۹۸ هزار و ۸۱۰ هکتار رسید و تولید ۸۰ هزار تنی پنبه در کشور را منجر گردید.
بر اساس آمار موجود، در سال ۹۵ سطح زیر کشت پنبه حدود ۷۰هزار هکتار و وش تولیدی حدود ۱۶۱هزار تن و پنبه محلوج استحصالی حدود ۴۸هزار تن بوده است که در مقایسه با سال ۹۹ افزایش ۴۱ درصدی سطح زیر کشت و افزایش ۶۷ درصدی وش پنبه تولید شده را نشان می‌دهد.
این آمار مؤید خوداتکایی ۶۸ درصدی در پنبه محلوج در سال ۹۹ است که با این روند می‌توان پیش‌بینی کرد در سال ۱۴۰۲ دستیابی به خودکفایی در تولید پنبه محلوج دست یافتنی باشد.
اکنون سالانه ۲۷۰ هزار تن «وش پنبه» در سطح ۹۸ هزار و ۵۰۰ هکتار در کشور تولید می‌شود که از این میزان ۱۲۰ هزار تن یعنی یک‌ سوم آن، پنبه مورد مصرف در صنعت است.در حالی که نیاز سالانه صنعت و ظرفیت جذب پنبه کشور ۲۵۰ هزار تن است، بنابراین بخش قابل توجهی از پنبه مورد نیاز صنعت از محل واردات از کشورهای ازبکستان، تاجیکستان و هند تأمین می‌شود که عمده واردات از ازبکستان است.

مشکلات تولید پنبه در کشور
 عوامل زیادی در کاهش سطح زیرکشت پنبه طی سالهای گذشته نقش داشته‌اند که می‌توان مهم‌ترین عامل آن را از دست دادن جذابیت اقتصادی این محصول، بالاتر بودن هزینه تولید این محصول نسبت به متوسط جهانی و کشورهای همسایه و کم شدن سود خالص این محصول و کاهش انگیزه کشاورزان برای قرار دادن این محصول در الگوی کشت عنوان کرد. همین امر درنهایت میزان خودکفایی این محصول را به ۵۰ درصد کاهش داده است.
قیمت تولید شده پنبه در کشور بالاست و این مسأله امکان رقابت‌پذیری محصول را با سایر کشورها تنزل می‌دهد. اگر کشور به‌دنبال رسیدن به جایگاه خودکفایی در تولید پنبه و صادرات آن به سایر کشورهاست باید علاوه‌بر کیفیت، به کاهش قیمت تمام ‌شده هم کمک کند. در همین راستا دولت باید از کشاورزان حمایت‌های لازم را در قالب پرداخت یارانه بذر، یارانه برداشت و یارانه تولید داشته باشد که با اعلام این وزارتخانه آن را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است. یکی از عوامل مهم در پایین آوردن هزینه‌ها، تولید محصول در زمین‌های زراعی وسیع است، درحالیکه قطعات زراعی ما کوچک هستند و همین عاملی برای بالا بردن قیمت‌های تمام شده می‌شود. در صورتی که تولید پنبه در مقیاس وسیع محقق گردد، می‌توان به آینده تولید آن امیدوار بود.

راه‌های رسیدن به خودکفایی
ایران در زمره یکی از تولیدکنندگان پنبه در جهان به شمار می‌رود که دولت می‌تواند با حمایت از کشاورزان در قالب پرداخت یارانه، هزینه‌های تولیدکنندگان در تأمین نهاده با قیمت‌های پایین و کاشت تا برداشت را پایین بیاورد. نکته مهم برداشت مکانیزه محصول است که نیازمند ورود دولت به این مسأله است و با توجه به گرانی کمباین‌های برداشت پنبه و فرسودگی شان، برای آنها یارانه پرداخت درنظر بگیرد و یا با سرمایه‌گذاری آنها را تولید یا وارد کند. بخش عمده‌ای از هزینه‌های تولید پنبه مربوط به برداشت دستی پنبه است، در حالی که یکی از راه‌های توسعه زراعت‌ پنبه مکانیزه کردن تولید و برداشت آن است، اما ماشین‌های برداشت هم با سهولت در دسترس کشاورز قرار نمی‌گیرد. طی سال‌های اخیر به علت شرایط تحریم‌، امکان ورود ماشین‌آلات برداشت پنبه وجود نداشت و از این حیث کمبود وجود دارد. با رشد تعداد ماشین‌آلات داخلی یا با واردات ماشین‌آلات زراعت طی چند سال می‌توان به خودکفایی پنبه دست یافت.

فرصت‌سازی از تحریم‌ها
همواره از تبدیل شدن تهدید تحریم به فرصت صحبت شده است و حالا فشار تحریم‌ها و گرانی ارز فرصت مناسبی است تا مسئولان داخلی به این محصول استراتژیک داخل بپردازند؛ چراکه اکنون واردات کالا با قیمت‌های بالایی به کشور انجام می‌گیرد ضمن اینکه در برخی موارد هم امکان واردات به لحاظ تحریم وجود ندارد و برای بقای صنعت پنبه باید به تولید داخل بهای بیشتری داده شود.
پنبه ماده اولیه ریسندگی است که محصول نهایی آن پوشاک است. تولید پنبه در مزرعه تا زمان رسیدن به پوشاک زنجیره وسیعی را از بخش کشاورزی تا صنعتی طی می‌کند که امکان افزایش اشتغالزایی و افزایش بهره‌وری در کشور را به همراه دارد.
در صورت رشد صنعت پوشاک با تولید بیشتر پنبه با کیفیت، ارزبری حاصل از واردات بالای پوشاک به کشور کاهش پیدا خواهد کرد و این ارقام می‌تواند به رشد تولید، خودکفایی و صادرات طلای سفید بینجامد.